YAZI İÇERİĞİ
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Temel İdman, Egzersiz Ve Teknikleri
Sağ Yarı Beyinle "Okuma"
İletişim Ve Okumak
Ön Okumalar
Seçerek Okuma
Algılama
Kötü Okuma, İyi Okuma
Aktif/Pasif Okuma Anlama
Çabuk Kavrama-Sağlam Anlama İçin Pratik Tavsiyeler
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
"ÇOK HIZLI ve İYİ ANLAMALI OKUMA"nın
Temel İdman, Egzersiz ve Teknikleri
Okumanın hangi şekli olursa olsun, öncelikli çalışma, okuma tekniğiyle değil,
vücudunuzun bir parçası olan "göz"ün fiziki işleyişini düzeltmekle ilgilidir (bir de
yanlış alışkanlıkların tashihi gerekir). Buna, eski bir deyim de olsa, "idman"
diyelim. Dört idmanla başlamakta yarar var.:
1) Gözü daha hızlı "bakmaya" (yani, şekilleri, yazılan beyne yollamaya)
alıştırmak. İdmanlar "takistoskop" aleti (el aracı veya bilgisayar),
alıştırma yoluyla sağlanır. Bu araçlar yoksa, veya onlara ilâveten, resim
ve yazıları elle kapatarak da gözün hızını artırabiliriz;
2) Gözü daha geniş bir alam bir kerede yakalamaya alıştırma idmanları.
Gene yukarıdaki araçlarla fakat bir kerede bakılacak/görülecek hedef
yazılarla çalışmalar. Gazete sütunlarını ve kitap sayfalarını de büyük
"blok" biçimler halinde okumaya alışmak;
3) Yanlış alışkanlıktan kısma idmanları: (a) Dudak kıpırdatarak okumayı;
(b) Gırtlak oynatarak okumayı; (c) Okunan kelime ve cümleleri geriye
dönüp tekrar okumayı önlemek için çeşitli araçlardan istifade;
4) Okumaya uygun, rahat ortamda okumak, gözün sağlık durumunu,
kontrol.
Tekniklerin Özü
Bu,"fiziki" idmanlardan sonra, okuma tekniğinin özüne gelmiş bulunuyoruz.
Burada da aşama aşama işe girişmek gerekir.
En son teknikleri de kaplayacak şekilde hızlı okuma nasıl uygulanır?
1) İlk yapılacak şey, okuma amacını açık-seçik belirlemektir. Kendi kendinize
sorun; okuyacağınız şeyi niçin okuyacaksınız? Zevk versin diye mi? Hikâye,
roman, şiir gibi... Bir sorunun çözümlerini öğrenmek için mi? Bir şeyin kolay
yollarını bulmak için mi? Bir konunun temel dayanaklarını anlamak için mi?
Yaklaşan bir sınav için doğru cevaplara hazır olmak mıdır okumanızın amacı?
Bu "hazırlık" aşamasında maksadınızı açıkça belirlerseniz, rastgele okumaya
başlamak gibi, hem zaman kaybettirici, hem de anlamayı bulanıklaştırıcı
yanlışları yapmazsınız. Okumaya beyniniz aydınlık ve hazır olarak girişirsiniz.
2) Amacınız belli. Ve okumak üzere kitabı, gazeteyi, dergiyi veya raporu elinize
alıyorsunuz.
a) Şimdi yapacağınız şey, bizim "Çok Hızlı Okuma" sisteminde önerdiğimiz
ikinci adımı atmaktır: Materyale "Göz Atmak".
1) Kitapsa: Eserin adına ve ikinci başlığına, yazarın kim olduğuna,
yayın tarihine, yayıncısına, mümkünse "içindekiler" bölümüne, varsa
"Endeks"ine göz atarsınız. Herhalde satın alma sözkonusuysa
fiyatına da. En çok 5 dakikada.
2) Gazete veya Dergiyse: O nüshanın bölümlerine, yazı başlıklarına, alt
başlıklara, resimlere, yazarın adına, yazının uzunluğuna bakarsınız.
1-2 dakika yeter.
3) Raporsa: Kimin tarafından hazırlandığına, konu başlığına, bölüm
listesine, başlıklara, kaç sayfa olduğuna... v.s. göz atarsınız. En çok 3
dakika.
Bunları tamamladığınızda, "bunu gerçekten okumam gerek mi? Okuya-
cağım şey bu mu? Ne kadarını okumalıyım?" sorularını cevaplamış
olursunuz.
b) Bir başka amacınız da olabilir: İlânlardan iş veya ev aramak gibi; bir
telefon rehberinden arayacağınız şahsın ismini, bir sözlükten bir kelimeyi
bulmak gibi. Bunda "Tarama" tekniği uygulanır: ne atadığınızı çok net
şekilde (kelimenin resim gibi şekliyle) gözünüzde canlandırdıktan sonra,
sütun ve satırlar boyunca bakışınızı aşağı doğru (veya soldan sağa) hızla
kaydırırsınız tâ ki aradığınız isim veya kelimelere gelesiniz.
3) Fotoğrafik Okuma, yeni listemde sırası bizim "Çok Hızlı Okuma"daki "Göz
Gezdirme" aşamasından önce geliyor.
Bu teknikte, kelimelere, satırlara keskin bakışla göz dikme yerine, "Yumuşak"
(adeta dalgın) bir gözle ve bütün bir sayfaya bakarak yapacaksınız. Ve beyniniz,
"tümü" kavrayacak.
Bu nasıl olabilecek?
Bilindiği gibi, beynimizdeki iki yarımdan her biri az çok farklı bir fonksiyonla
"algılar". "Sol beyin" mantıkla düşünüp anlar (veya, anlamaya çalışır). Her
gördüğünü, duyduğunu, analitik bir şekilde işler: Küçük parçalara böler, ve
birimden, parçadan tekten tüme gider, sonuca bağlar. Bu bilinçli okumadır.
"Sağ beyin" seziş yoluyla algılar.
İlk olarak bir şeyin (şekil, yazı, ses) tamamını (tümünü) yakalamaya çalışır; bu
.
"bilinç-altı"nın algılayışıdır. Daha sonra sağ beyin, yakalamaya çalışır; sol beynin
de yardımıyla, birimlere, ayrıntılara iner ve hemen sentezler kurar: tümden teke
algılama tarzı.
Okullarda öğretilen okuma yöntemi aksi iddialara rağmen hâlâ "tekten tüme"
(tek harften, heceden) başlanırdı ama, şimdi kelime ve kelimeler sıralanıp
okunup sonra 3-4 sözcük bir arada anlam analizine girişiliyor. Yani gene tekten
tüme "Çok Hızlı Okuma" da "Ön Okuma", "bloklar" halinde okumaya yöneldiği
için "tümdenlik" ilkesine uymaktadır. "Hızlı Okuma" aşamasında da 3-4 kelime,
hatta bütün bir satır tek bakışta algılanmaya çalışıldığı için gene "tüm" esaslıdır.
Ancak bunlar, bütün bir sayfayı bir kerede görmeye çalışmadığı için, "Fotoğrafik
Okuma" derecesinde "Büyük Tüm" değildi.
Peki, bütün bir sayfa, okunmasa bile, "algılanabilir" mi? Deneyler olumlu cevap
veriyor. Saniyede bir sayfa çevirmek suretiyle koca bir kitap üç ilâ beş dakikada
"Fotoğrafik Okuma"dan geçirilebiliyor.
- Dikkat: Bu, tam okuma demek değildir.
Burada söz konusu olan, tam okumak için sadece beyni hazırlamaktır. Yoksa bu
aşamada kalırsak, o sayfalarda anlatılanların hiçbirini "bilinçli" olarak anlamış
sayılamayız.
Şimdi diğer aşamalara geçelim.
4) Göz Gezdirmeli Okuma (Göz Gezdirmeyle Okuma:) okunacak materyalin ana
fikrini yakalayıncaya kadar metinden parçalar atlana atlana okunur: 2-3
kelimeyi bir defada görerek, paragrafların baş ve sonlarını okuyarak fikir
edinilir. Ara başlıklar, resimler ve resim altlarına "italic veya "bold" kelimelere
özellikle dikkat edilir, anlamı ters çevireceğini belli eden sözcüklerin ("fakat",
"her ne kadar" gibi) ve yapıyı özetleyeceğini belli eden işaret kelimelerin ötesi
tam okunur. "Kaymağını alma" tekniği de bu aşamada uygulanır.
5) Hızlı Okuma: Artık neyi, niçin ve ne kadar okuyacağımız belli olmuştur. Ötesi
ya tamamen tasfiye edilmiş, gereksiz sayılmış, ya da "kaymağı alınarak" o
bölümler "okunmuş" kabul edilmiştir.
Şimdi tam olarak, atlamadan okunacak metinlere geldik.
6) Gene de bazı zor anlaşılan, zor hatırlanan kısımlar kalmış olabilir. Metin
sonuna kadar okunduktan sonra o bölümler tekrar ve dikkatle okunur, notlar
alınır.
SAĞ YARI BEYİNLE "OKUMA"
"Sol Yarı Beyinle" hazırlığımızı bitirdik diyelim: Mantıkla ve bilinçli şekilde ise
başladık: okuyacağımız şeyi niçin, ne maksatla okuyacağımızı açık-seçik
kendimize hatırlattık, hızlıca elden geçirdik (göz attık) ve hangi kısmı
okuyacağımızı kararlaştırdık.
Sıra geldi "Sağ Yarım-Beyine".
Yani "tümden" bakmaya. Okunacak şeyin tamamına (kitabın tam sayfasına,
gazetenin bütün sütununa) bakmaya. Scheele'in "Fotoğrafik Okuma" dediği
yönteme.
A) HAZIRLIK
Bunda da bir hazırlık aşaması var.
Sağ beyinle çalışmak için buna uygun bir ruh haline girmeniz lazım. Bu
psikolojik hali bizim dervişler eskiden beri bilir ve uygularlardı. Hintlilerin çe-
şitli "Meditasyon" yöntemleri (Hinduizmin "yoga'ları, Maharaşi'nin "matra"lı
Transandantal'i, Çinlilerin Taoizmi, Mevlâna'nın, Yunus Emre'nin vecd halleri,
çağdaş psikolojinin "Biofeedback" araçlarıyla beynin "Alfa" yayınlarını artırma
usulleri, hatta sağlık reçetelerinin "Relax" (gevşeme) egzersizleri hep bir "derin
huzur" yaratmayı amaçlıyor.
Paul Scheele bunları Amerikan pratikliğiyle basitleştirmiş ve "okumaya"
uygulamış. Şöyle ki:
1) Dikkatinizi başınızın üst-arka tarafına yoğunlaştırın. Bunun kolay olması
için yuvarlak bir cismi (pinpon topunu diyelim) başınızın o noktasına otur-
tun, ama gerçek bir topu değil, hayalisini hayalimizde canlandırıp oraya
yerleştirin. Dikkatinizi, kafanızın arka tepesinde durduğunu farzettiğimiz
pinpon topu üzerinde yoğunlaştırın;
2) Rahat bir şekilde oturun;
3) Derin bir nefes alın, bir-iki saniye tutup yavaşça boşaltın ve 3 sayısını
aklınıza getirin; içinizden "Gevşe" sözünü bir iki defa tekrarlayın.
Vücudunuza verdiğiniz bu emirle, tepeden tırnağa kaslarınızı gevşetin.
Bedeninizi bir gevşeme dalgasının kapladığını tasavvur edin. Hiçbir
adaleniz gergin kalmasın,
4) Zihninizi de sakinleştirin. Gene derin bir nefes alın, 2 rakamını düşünün
ve beyninize "gevşe" talimatını verin. Aklınızdan geçmişle ve gelecekle il-
gili düşünceleri atın, silin; sade şu âna "fokus" yapın, yoğunlaşın.
Nefesinizi salarken, gerginliklerin, dertlerin ve sorunların akıp gittiğini
düşünün.
5) Bir nefes daha alın, biraz tutun, yavaşça dışarı verin. Zihninizle l sayısının
sesini işitin. Aklınızda güzel, zevkli bir çiçek canlandırın.
Artık Sağ Yarım Beyniniz devreye girmiştir. Sezişle kavrama ruh haline
kavuşmuşunuzdur. Beyniniz, çoğunlukla, "Gevşemiş halde canlı uyanıklılık"
demek olan Alfa yayınları çıkarıyor demektir: (8-12 Hz.)
Bundan sonraki aşamalara geçmeden önce, hiçbir gerginlik veya dikkat çekmeler
olmamasına dikkat edin, ama sakın kendinizi zorlamayın. Fotoğrafik Okuma
yaparken de bu huzur ve sakinlik ortamında olacağınızı kendinize tatlı tatlı
hatırlatın.
Bu 5 aşamalı hazırlık ilk önceleri birkaç dakikanızı alır; fakat alışkanlık haline
gelince, bir kere nefes alıp vermeniz yetecektir.
B) DALGIN-BAKIŞ/FOKUS (Fotoğrafik Okuma)
Hazırlık tamamlanınca bir an gözleriniz kapalı halde durun, sonra sakince açıp
okuyacağınız şeye (sayfaya, sütuna) bakın. Kelimelere, cümlelere, paragraflara
"keskin" şekilde bakmayın. Böyle dik bakma, sol beyin küresini, yani mantıklı,
eleştirici, analitik beyninizi uyandırır, işi bozar. Sayfanın, sütunun tümüne
yumuşak dalgın bir bakışla bakın.
Yazılar "flu" (net olmayan şekilde) görülürse telâş etmeyin, daha iyi. Bu göz
bebeğinizin çevresindeki hücrelerle "raflarla bakıyorsunuz demektir; göz sinirleri
"rod"lardan gelen mesajları doğruca sağ beyne iletir (oysa keskin "fokus"lu bakış,
sıkı sıkıya gözbebeğine yerleşmiş olan "cone"lardan çıkan sinirler yoluyla
şekilleri sol beyne nakledilir).
Gözünüz, eski alışkanlıkla, hemen kelimeleri yakalayıp okumaya çalışabilir.
Bunu önlemek için (ama telâş etmeden, sakince ve aklınıza kafanızın üstündeki
hayali pinpon topunu getirerek) şu yolu deneyin: Kâğıdın üst-alt-yan, hatta
paragraf aralarındaki beyaz boşluklara bakın; kitapta, sayfanın dört köşesine. Ve
"dalgın-bakış" haline kavuştuğunuzu farkedince tam sayfaya bakın (ya da 2
sayfanın ara kırışımına). Sayfaları de sakince bir veya iki saniyede bir çevirin.
"Ama okumadım ki" demeden. Sağ beyniniz algıladı bile.
15. yüzyılda yaşamış olan Japon samurayı Miyamoto Musaşi de bakışın iki ayrı
çeşidini "ken" ve "kan" sözcükleriyle ayırt eder. "Ken" bakış, bir saldırganın
hareketlerini olup biterken yakalar, "kan" ise düşman kılıcını savurmadan daha
oluş anında sezişle algılar ve savunma imkânı sağlar.
Amerika'da Tecrübi Psikolog olan kızım Ceylan da bana ilginç bir deney
anlatmıştı: parmağa bir darbe gelmeden birkaç salise önce acı/alarm işareti olan
göz kırpmasının harekete geçtiği tespit edilmiş.
Özetle: Foto-Focus yumuşak-dalgın bakış sağ beyne analitik olmayan görüntüler
yolluyor ve tümünü bilinç-altına geçirip seziş yoluyla algılatıyor.
Sağ beyine fotoğraflanmış olan bu sayfalar, bundan sonraki hızlı okumayla,
bilinç üstüne çıkıyor ve TAM OKUMA oluşuyor.
İLETİŞİM VE OKUMAK
Sesli Okuma
Aynı dili konuşanlar için sözle anlaşmak kolaydı, doğaldı. Fakat yazıyı yazmak
ve okumak eğitim gerektiriyordu. O yüzden de okuma-yazma az sayıda
insanların becerebildiği bir şeydi (2000'ler girerken bile hala her ülkede okuma-
yazma bilmeyenler vardır).
Okuyabilenler de bin yıla yakın bunu sesli olarak yapıyorlardı; yani yazıdaki
kelimeleri yüksek sesle okuyorlardı.
Başka türlü yapılabileceği akıllarına bile gelmiyordu, çünkü binlerce yıl
okumanın bilinmediği günlerde, o sözcükleri sesle yapmışlardı. Nihayet insanlar
-bir iddiaya göre Ortaçağın yarısında- "içinden", yani "seslendirmeden" okumaya
başladılar. Güya seslendirmeden! Gene de okumayı bir başka şekilde -ama
duyulmayacak şekilde- seslendirerek yapıyorlardı: ya dudakları okurken
kıpırdıyor, ya da gırtlakları hareket ederek içten seslendiriyorlardı (bugün bile
böyle okuyanlar pek çoktur); dolayısıyla okuma hızları frenleniyor ve
yavaşlıyordu.
İşte "Hızlı Okuma" eğitimlerinin kırmaya çalıştıkları bu "kötü alışkanlıktır:
kolay değil, bin yıllık bir yöntem!
Talim görmemiş "normal" bir konuşmacı dakikada 125-150 kelime "söyler"
(saatte 7500-9000); aynı şartlar altında bir okuyucu ("içten seslendirerek"
okuyan) dakikada 150-160 kelime okuyabilir (saatte en çok 9500 sözcük)...
Görüldüğü gibi okuma hızı, konuşma hızıyla neredeyse aynıdır. Oysa o kötü
alışkanlık yenilirse, aynı okuyucu dakikada 250-1000 kelime okuyabilir (saatte
15.000-60.000). Anlayarak. Hatta, daha iyi anlayarak!
İçten Sesli-Sessiz Okuma
Okurken hızınızı en çok frenleyen, yavaşlatan "kötü" alışkanlığın, kelimeleri
seslendirmektir demiştik: ağırlaştırma, sırasıyla, dudak kıpırdatarak, gırtlak,
oynatarak, bunların hiçbirini yapmayıp da, sözcükleri içten, derinden
En zor vazgeçilen alışkanlık içten seslendirmektir. Ama bunun da çareleri vardır.
Bunları görmeden önce, içten (bazen de ağızdan) sesli okumanın her zaman
"kötü" sayılmayacağını da belirtmek gerekir. Hatta gerekli:
1) Şiir okurken
2) Yabancı dilde "telaffuz" öğrenirken
3) Sessiz okuduğunuzda anlayamadığınız kısımlar gelmişse
4) Size yeni gelen bir söze veya deyime rastlamışsanız.
Buna karar verip, ona göre sesli veya sessiz okursunuz. Bu da "Esnek Okuma"
yönteminin bir parçasıdır.
"Tam sessiz" okumanız gerekti diyelim.
"İçinizden sessiz okuyamam ki" demeyin. Otomobille giderken, "DUR" işaretini
gördüğünüzde, dikkat edin, herhalde içinizden seslendirmeden okuyor, daha
doğrusu anlayıveriyorsunuzdur.
Yahut "ACİL ÇIKIŞ", "SİGARA İÇİLMEZ" gibi işaretleri de bir hamlede, dıştan,
içten, sessiz okuyabiliyorsunuzdur.
Gözünüzle beyniniz tam bir ilişki kurdu mu, kelimelere bile gerek olmadan,
birkaç saniye içinde bir olayı anlarsınız -hem de birçok ayrıntısıyla. Meselâ bir
trafik kazasını (canlı veya televizyonda). Halbuki bu "gördüklerinizi"
(=anladıklarınızı) yazıyla ya da sözle anlatmaya kalksanız dakikalar alır.
Şu halde, cümleleri kelime kelime okumaya gerek olmadan da (hele içinizden
seslendirerek okumaya hiç gerek olmadan) "Çok Hızlı Okuma" yöntemiyle her
şeyi mükemmel anlarsınız, hatta çok kere daha iyi.
İçten Sesli Okuma Alışkanlığını Önlemek İçin
En iyi çare, okurken duraksız NEFES alıp vermenizdir.
Dikkat edin, okurken normalde hemen her kelimede nefesimizi kısa bir an
içimizde tutar, sonra devam eder, sonra gene tutarız. Tıpkı okurken
gözbebeğimizin de duraklar yapması gibi.
Bu tabii, doğal bir alışkanlıktır. Göz, kişi için tehlikeli veya ilginç bir şey
farkeder etmez hem gözbebeklerini o şey üzerine sabitleştirir, hem de nefesini
tutar. Ve bu arada gördüğü şeyi içinden kelimeleştirip seslendirir.
Yapacağınız şey, nefesinizi hiç tutmadan, normal bir ritimle alıp vermeniz ve
bunu aksatmadan okumanızdır.
Talim yaparken, okumaya girişmeden önce sayfanın veya sütunun üstüne,
kağıdın beyaz (yazısız) kısmına birkaç saniye bakıp normal ritimle teneffüse
başlamayın. Nefes kontrolünü elde edince okumaya başlayın ve aynı ritimle
sonuna kadar okuyun.
Başka "Frenler"
O eski çağlardan kalma başka "Okuma Frenleri" de vardır: Okuduğunu, hiç
lüzum yokken bile, tekrar okumak; okuduğu kelimeleri, cümleleri tekrar gözden
geçirmek.
Daha zararlı bir "fren" de, "tekten tüme" giderek okumaktır. Yani harf harf
okuyup heceye varmak, hece hece okuyup kelimeye varmak, kelime kelime
okuyup satırı-cümleyi tamamlamak.
Okullarımız nihayet bunun yanlışını anlamış, "artık modern yöntemle", tümden
teke varışla, yani kelime kelime okumayı öğretiyoruz" diye övünüyorlar. Halbuki
"kelime" tam anlamıyla bir "tüm" değildir; okumada tüm olan, cümle veya
satırdır. (3 kelimeyi, kelime kelime okutup, sonra tek kelimelere geri dönmek de,
o öğretmenlerin sandıkları gibi, tümden teke gidiş değildir; gene tekten tümedir)
3-4 sözcüğü bir bakışta görür, beynimize aktarırsak işte asıl o zaman "bütünler"
halinde beynimize giden mesaj hem daha iyi anlaşılır, hem de okuma hızlı olur.
OKUMAK
Alfabelerin harflerinden oluşan (veya gerçek-gerçeğe yakın-sadece işaret
şeklindeki) sembolleri "deşifre" etmek, okumak demektir.
Göz, okumanın ilk basamağı ise de, bir araçtır; göz bakar, şekilleri foto-raf
makinesi gibi kayda alır ve beyne yollar. Gözün baktığı şeyi gören, yani asıl
okuyan göz değil, Beyindir.
Beyin Nasıl Okur, Nasıl Kavrar?
Beyin, önceden öğrendiği sembollerin anlamlarını hatırlar ve böylece okuma
hâsıl olur. Meselâ "A" şeklinin "A" sesinin simgesi olduğunu bilir. Ya da "Ana
Sütü iyidir" gibi 3 kelimeye göz, ya tek tek sözcüklere, ya da üçüne birden bakıp
beyne "yazı şekli" olarak yollayınca, beyin bu sefer harflerin sesleriyle uğraşmaz,
kavram çıkarmaya çalışır: eğer tek kelime gelmişse, ötesinin gelmesini bekler ve
bir "bütün" ona ulaşınca, yazı şeklinin de, kelimenin de anlamını "deşifre" eder.
Bunların çoğu sol yarı beyin tarafından yapılır.
Sol Beyin okurken yorumlar, kıyaslar, yargılar, ne, neden, ne zaman, nerede,
kim gibi ana soruları sorup yazıda bunların cevabını arar.
Okunan Şeylerin Çeşidi
Okuma bir gazeteden, bir dergiden, bir kitaptan, TV veya bilgisayar ekranından,
tabelâdan, daktilolu bir rapordan, ya da elyazısı bir mektuptan olabilir. Teknik,
bilimsel, haber niteliğinde veya "fiction" (roman, hikâye, şiir) türünde de olabilir.
Okumayı zevk almak için, kültürümüzü genişletmek için, bilgilenmek için,
zorunlu olduğu için, hatta, efkarlanınca, derdimizi unutmak için okur, dalıp
gideriz. Montesquieu, "hiçbir üzüntüm yoktur ki, bir kitaba dalarak hafiflemesin"
der. Çok okuyan, Hızlı Okuma talimi görmese bile, hiç okumayandan veya az
okuyandan daha hızlı ve daha iyi anlayarak okur.
Ritimli Okuma
Kelime gruplarını bir bakışta okumaya "Blok Okuma" denir. Bu "bloklar" bir
ritim dahilinde okumak verimi artırır.
Tabii her materyal aynı ritimle okunamaz. Dar sütunlu metinlerde (gazete ve
bazı dergi sütunları) ortalama 5-6 kelime bulunur. Orta hızda göz 2-3 duruş
yapar; yani 2.5-3 kelimeyi bir kerede okur.
Kitap veya A-4 kağıdına yazılmış raporlar satır başına en az 10 kelimedir. Bu
durumda göz ortalama 4 duruş yapar. Fakat göz geniş alana alışırsa, dar
sütunda bir, kitap satırında iki duruş yapar, bu da okuma hızını en azından bir
katına çıkarır.
Esnek Okuma
"Bilgi Çağı", "Bilgi Toplumu" gibi deyimleri pek sık kullananlar, "çağdaş imaj"
yarattıkları için fazla haber/bilginin her zaman iyi bir şey olduğunu sanırlar.
Oysa daima öyle değildir. Okunacak şeylerin gitgide artışı sonuna kadar açılmış
bir musluktan lavaboyu dolduran ve delikten akacak vakti olmayan suya benzer:
taşar etrafı berbat eder. Ya da, 1-2 tablet aspirin fayda verirken, 20 tane alırsak
zehirlenmemiz gibi bir şeydir. 2000'li yıllarda artık belâ haline gelen "aşırı
bilgi/haber" seline isim buldular: İnfoglut, yani bilgi/haber tıkanıklığı. (ancak
sitemizin bu bilgi kargaşasına bir düzen ve düzey getirdiğini de belirtmeden
geçmeyelim.)
Yapılan bir araştırmaya göre, ilmi (bilimsel) bilgi/haberler her 12 yılda bir kat,
genel bilgi/haberler ise her iki buçuk yılda bir kat artıyormuş!
Okuyanlar için bu selin altında kalma tehlikesi var, meğer ki eskisi gibi değil de,
hem "Esnek", hem de "Hızlı" okumayı becersinler. Bu demek değil ki herşeyi
"daha hızlı" okusanız başa çıkarsınız; hayır, yetişemezsiniz! "Neyi" ve o "ne"nin
"neresini", "ne kadar" okuyacağınızı önceden kestirmeye mecbursunuz.
İşte buna, "Esnek Okuma" denir.
"Her metni şu kadar hızla okuyorum" demek de doğru değildir, çünkü her
materyal, cinsine ve ağırlığına göre, farklı hızlarla okunur.
Herşeyi aynı hızla (veya aynı yavaşlıkla) okuma alışkanlığından vazgeçmek
gerekir. Bir muhasebeci bilirim, rakamları, cetvelleri dikkatle ve yavaş
okumanın alışkanlığıyla, eve gelip de eline bir roman aldığında onu da yavaş
yavaş okur! Bir başkası da, Hızlı Okuma teknikleriyle kelimeleri üçer dörder
görüp geçtiğinden, teknik bir raporu veya bilimsel bir makaleyi aynı süratli
tempoda okumaya kalkar ve tabii okuduğunu az anlar.
Bu esnekliğin bir başka boyutu da vardır: Hangi metni, hatta o metnin hangi
kısmını ne kadar hızla okuyacağınızı da bilmeniz gereklidir. Ona göre bir yöntem
seçeriz.
Şu yöntemlerden birini veya sırasıyla hepsini uygularız: Göz Atma, Tarama,
Atlama, Kaymağını Alma, Yan Seçmeli Okuma, Göz Gezdirmeli Okuma, Hızlı
Okuma, Çok Hızlı veya daha yavaş okuma gibi.
Sonra, hangi bölümü veya eseri, hangi makaleyi okuyacağınızı saptar, trafikte
ağırlaşan, hırlanan, kuşak değiştiren bir araba gibi "esnek" bir okumaya başlar,
pek çok gereksiz okumayı da çekirge gibi atlar geçeriz.
Mesela, rakam ve istatistik dolu bir raporu, her ifadesi önemli bir dava
gerekçesini, her kelimesi bir kıymetli taş gibi olan edebi bir eseri normal hızının
yansı süratinde, hatta tekrar tekrar okurken, eğlenceli bir gazete haberini, bir
polisiye romanı normal hızınızın 2-3 katı hızla okursunuz. Hele zamanınız
kısıtlıysa, ona göre de bir hız ve yöntem uygularsınız.
Okuyacağınız Materyalin Sınıflandırılması
1) "A" grubu materyal: Çevremizde olan bitenleri öğrenmek, kültür edinmek,
ailemizle ilgili, faydalı bilgi toplamak için okuyacaklarımız;
2) "B" grubu materyal: Zevk için okuyacaklarımız: roman, şiir, fantezi,
3) "C" grubu materyal: Okul ve eğitimimiz, mesleğimiz, işimiz,
mutluluğumuz, sağlığımız, başarımız için okuyacaklarımız.
"Tür" olarak da şöyle sıralarız: Gazete, dergi, rapor, metin, mektup, etüt... v.b.
Hızınızı, sessiz veya içten sesli okuma tercihlerinizi yapın, öyle okuyun.
Bu da ESNEK okumadır.
Bazen de, bir şehir otobüsünden aktarma yapar, vasıta değiştirir gibi, metnin bir
kısmını olduğu gibi atlar, başka bir sayfadan devam edersiniz, iki Amerikalı
okuma uzmanı, "Esnek Okuma"yı şöyle tarif ediyor: "Okuma yöntemini ve hızını
okuma amacına ve okunan metne göre ayarlayabilme"
Ancak böylelikle "Bilgi Çağı’nın aşırı haber/bilgi kasırgasından sağlıkla
çıkabilirsiniz.
ÖN OKUMALAR
Ön-okumayı hepimiz, öğretilmeden de yapar dururuz. Gazete okurken haberlere
şöyle bir göz gezdirir, bir fikir ediniriz. Koca rapor ve dosya evrakıyla karşılaşan
meslek sahipleri (avukatlar, mühendisler, yöneticiler), kâğıtları hızla elden
geçirir, başına sonuna, ortasına bir göz atar, fikir edinmeye çalışır.
Bunu hep yaptığımıza göre demek ki bu bir ihtiyaçtır. Yazılan her şey bizi
ilgilendirmez ya da evrakın, kitabın neyin nesi olduğunu hemen öğrenme
merakına düşer, hepsini okumadan acele bir göz gezdirmeyle özünü, sonucunu
yakalamak isteriz. Veya unuttuklarımızı hatırlamak için. Bir başka geçerli sebep
de, hangi kısımlarını okumamız gerektiğini anlamak için tümünü kuşbakışı
görmek isteyişimizdir. Nihayet çok kısa zamanda bir konu hakkında fikir
edinmemiz gerekebilir. Beş dakika içinde ne yapılabilir? Göz gezdirmeyle okuma
ile bunlar yapılabilir.
İşte bunlar için Ön Okumayla çabuk doğru fikir edinmeyi bilerek ya da
bilmeyerek hep yaparız.
Atlamayla Atlama Arasında Fark
Bu atlamaları kendimiz yaparız da, en verimli şekilde yapar mıyız? Yapılan
testler göstermiştir ki, rastgele (yani bu yolda eğitilmeden) yapılan göz gezdirilen
materyalden birçok yanlış sonuçlara ve yetersiz fikir edinmelere varılıyor. İyice
okunması (Çok Hızlı Okuma ile tabii) gereken cümlelerin, önemsiz sanılıp
"atlandığı", hele Türkçe'deki "hileli" "ma" ile "mama" eklerinin ("yapmamalıyız"
kelimesini "yapmalıyız" gibi) ters görülüp yanlış anlamalara yol açtığı belli
olmuştur. Çok defa, çabuk fikir edinmek isterken, "çabuk yanlış fikir"
edindiğimiz olmuştur.
Onun için, Ön Okumayı sağlam bir teknikle yapmak için ilkeler konmuştur.
Ön Okuma bir başka bakımdan da çok önemlidir: diğer teknikle (yani Çok Hızlı
Okuma ile) okuyacağınız her şeye önce "Ön Okuma" ile göz gezdirirseniz ve konu
hakkında önceden sağlam bir fikir edinirseniz, doğru dürüst (yani Çok Hızlı
Okuma ile) okumaya geçtiğinizde, hızınız kesin olarak daha da artacaktır, (Sağ
Beyni ilk önce kullanarak "tümü" algılamak da bunun başlangıç yöntemidir).
A) Sağ-Beyinle Tümü Algılamak
(önceki bölümlerde anlatıldı.)
B) Ön Okumanın Ayrı Yöntemleri
1) Göz Atma: Soru: "Neymiş?" (makale, kitap, dosya) - Bu soruyu cevaplamak
için kitabın adına, gazete yazısının manşetine, dosyanın etiketine... v.b. bir
göz atma;
2) Tarama: Neyi arıyoruz? Nerede bulabiliriz? Bir şeyi bulmak için belirli bir
düzenle "tarama": telefon rehberinde aradığımız ismi, iş ilanlarında il-
gilendiğiniz işi, sözlük veya ansiklopedide bir ad veya sözcüğü, bir kitapta
sizce gerekli olan bir konuyu işleyen bölümü buluncaya kadar "göz
kaydırarak" taramak;
Atlanacaklar, Atlanmayacaklar
Göz Gezdirmeyle Okuma, tümü hakkında iyice fikir edinme yöntemidir. Göz
Gezdirmeyle Okuma da her şeyden önce, ana temayı bir bakışta ayrıntılardan
ayırmalısınız. Hemen her yazıda önemli olan 3 unsur vardır: (1) Konu veya
sorun, (2) Sebepler, (3) Çözümler-sonuçlar.
Gözünüzü bir paragrafa, bir cümlenin başına gezdirin, bakın bakalım orada bu 3
unsurun özü nerede; göz gezdirip onu bulun ve okuyun, arada uzun
tanımlamalar, tasvirler, artarda "örnekler", "meselâ"lar, benzetmeler, şairane
veya felsefi "parantezler", tarihçeler ve tekrarlamalar gelir geçer. Siz de bunları
geçin, atlayın.
"Şunu da hatırlatmakta fayda vardır ki...", "Şu da gösterir ki...",
"Mesela/örneğin.." "birçok defalar.." gibi sözcükler, ayrıntılı cümlelerin geldiğini
gösterir. Atlayın.
Ama, "Şu farkla ki...", "Bir başka...", "Şu da var ki.." "fakat/ama" gibi kelimelerle
başlayan cümleleri sakın atlamayın= bunlar, yeni bir fikrin ele alınacağının
işaretleridir. "Anlaşılıyor ki.." "Demek oluyor ki..." "Dikkat edilecek nokta.." fikri
vurgulayan işaretleridir, okuyun. "Kısacası", "sonuç olarak" sözcükleri özet ifade
eder. Önemlidir.
Göz Gezdirmeyle Okuma'da gösterdiğimiz bu yöntemler şüphesiz sizin kendi
amacınıza göre uyarlanmalıdır. Okuyacağınız yazıdan ne elde etmek
istiyorsunuz, ne arıyorsunuz? Öğrenciyseniz, kolejlere sınavla alınma konusunda
hangi kurallarda değişiklik yapılması düşünülüyor haberinin gerçeğini öğrenmek
istiyor olabilirsiniz; o zaman, yazıdaki filân yetkilinin adını, demecini nerede
verdiğini, geçen yıllarda kuralların ne olduğunu, neden şimdi değiştirilmesi
istendiğini hep atlayabilirsiniz. Sizin, göz gezdirip aradığınız satırlar, sadece yeni
kurallar hakkında bilgi veren cümlelerdir.
Örneğin burçlara meraklı bir hanımsınız; terazi burcundansınız. Akrep vs.
burçlar hakkındaki "kehanetleri" atlar, "Terazi"yi bulur, sade onu okursunuz.
(zaten kendiliğinizden bunu yapıyorsunuzdur.)
Demek ki, her şey sizin kendi amacınıza tâbidir, bunu berrak bir şekilde
aklınızda tutar, Göz Gezdirmeyle Okumaya öyle başlarsınız. Aradığınızı kolay ve
kaçırmadan bulabilmeniz için de, Göz Gezdirmeyle Okuma yöntemlerini
hatırlayarak yazıya göz gezdirirsiniz.
"Nefis" Yazılar, Boş Laflar
Ancak her yazı Göz Gezdirmeyle Okuma ile okunmaz. Bazı yazılar o kadar nefis,
o kadar güzel veya derindir ki, Göz Gezdirmeyle Okuma'ya gelmez. Her kelimesi
bir güzellik veya bilgelik mücevheridir. Bunu farkeder etmez, yazıyı (kitabı), Göz
Gezdirmeyle Okuma ile değil, Çok Hızlı Okuma yöntemiyle okumaya koyulun.
Buna karşılık pek çok yazar lafı geveler durur. Vaktiniz olsa bile bunları Göz
Gezdirmeyle Okuma ile şöyle bir göz gezdirmeniz yeter. Bazı yazılarda ise, yer
yer Göz Gezdirmeyle Okuma, yer yer de Çok Hızlı Okuma yöntemleri
uygulanmalıdır.
Özeti:
1) İlk paragrafı, ayrıntı mıdır, ana konu mudur, anlayıncaya kadar doğru-
dürüst okuyun; başlangıç cümlelerinden ya biri, ya ikisi (hatta 1-2
kelime) ne olduğunu belli eder;
2) Paragraf başları ayrıntı cinsindense atlayın, son cümleye bakın; temel
fikirse, okuyun (Çok Hızlı Okuma ile);
3) Bazı yazarlar, ana fikri paragrafın sonuna saklarlar; onun için baştan
bir iki paragrafın son satırlarına da bir göz atın; eğer öyle ise, yazarın
üslûp ve yakalamışsınız demektir; paragrafların başları ayrıntı ve
sonuca varış hazırlığı, sonları ise okunacak kısım demektir.
4) Yazarın düşünüş tarzını, fikirlerini ifade biçimini de yakalamaya
çalışın; o zaman, gerekli cümlelerin bile tamamını okumanıza lüzum
kalmaz: cümlenin ortasına bir göz atar, işin neye varacağını ve ne
dendiğini anlar, cümleyi bitirmeden öteki cümleye atlarsınız.
5) Çok kere yazarlar, ilk paragrafta ana konuyu yerleştirir, fikrin hangi
yöne gideceğini anlatır. Son paragraf ise, konuyu toparlar, sonuçları
tekrarlar. Onun için bunlar dikkatle okunmalı, ara yerdekiler ise
önemli bir noktayı kaçırmamaya özen gösterilerek, Göz Gezdirmeyle
Okuma yöntemiyle göz gezdirilmelidir.
6) Siyah (bold) veya italik yazıları mutlaka okuyun. "Tırnak" içindekiler,
isimler, tarihler önemli olabilir, okuyun.
3) Seçmeli Okuma: Okuyacağımız yeri bulduktan sonra sade o kısmı okumak.
Gene de konuyla dolaylı ilişiği olan bölümleri Göz Gezdirmeyle Okuma ile
okumanız gerekebilir. Telgraflarda nasıl temel sözcüklerle maksat
anlatılabiliyorsa, bur-da da öyle okuyun.
4) Göz Gezdirmeli Okuma veya Önbakış: Bir metnin ana fikrini
yakalayıncaya kadar, veya özünü anlayıncaya kadar veya tam olarak,
fakat hızlı okumaya karar verdiğiniz bir yazı hakkında önceden fikir
edinmek için "atlaya atlaya" göz gezdirmek (ama belli bir sistem
dahilinde); yazının giriş ve/veya sonuç kısmı önemlidir.
Göz Gezdirmeyle Okuma’nın ayrı ayrı yöntemleri vardır:
a) "Ecremage" (yani kaymağını alma): Metnin temel fikrini bulmak için-
dir. Önemli cümleler tam okunur, ayrıntılara "göz gezdirilir". Başlarken
birkaç cümle okuyun, sonra paragrafları hızla inin. (Asetatların şu
biçimde olanları kullanın)
b) Atlamalı okuma: Her paragrafta bir cümle veya yarısı okunur, öteki
paragrafa atlanır, ara manşetlere göz gezdirilir.
c) Çapraz okuma: Paragrafın ilk kelimesinden, sonuna doğru çapraz bir
çizgi boyunca (çizginin rastladığı kelimeleri) okumak. Dar veya geniş
zigzag asetatlardan yararlanabilirsiniz.
Göz Gezdirmeyle Okuma'da, her sayfaya 10 saniye yeterlidir.
Diğer okuma çeşitleri:
HIZLI OKUMA (H.O.): Bir yazıdaki herşeyi, fakat daha hızlı olarak okumak.
DİKKATLİ OKUMA: Hızlı Okumadan sonra, konuda tam anlaşılamamış, veya
akılda tutulamamış bölümler kalmışsa, veya çok güzel bir cümle ya da
benzetmenin tam tadına varamamışsanız, bunlar 2-3 defa tekrar okunabilir (ama
metnin tamamı H.O. ile okunup bitirildikten sonra). Ezberlemek için de, bellek
özelliğinize göre, 3-5 veya 10 defa tekrarlayabilirsiniz.
Şimdi bunları, asıl Hızlı ve Tam okumaya geçmeden önce, biraz daha açalım ki,
hiç unutmayasınız:
Ön Okuma'nın Nedeni ve Nasılı:
"Ön Okuma"nın, Çabuk Doğru fikir edinmek için maksada göre değişen 4-5 çeşidi
vardır. Amacınıza göre bunlardan birini seçin (buna "seçmeli okuma" denir).
Sırasıyla tekrar hatırlayalım:
1) GÖZ ATMA yöntemi:
a) Nerede işe yarar?: Kitap, dergi, dosya seçerken.
b) Nasıl uygulanır?: Kitap, satın veya ödünç almadan önce adına,
konusunun ne olduğuna, yazarın ismine, "İçindekiler"in bölüm
başlıklarına, yayınlandığı tarih ve, almaya niyetleniyorsak, tabii
fiyatına da göz atarız. Varsa, arka kapakta kitap ve yazar hakkında
verilen bilgiye de göz atmada yarar vardır.
2) TARAMA = Yerini bulma yöntemi:
a) Nerede kullanılır?: Aklınızda bir şey vardır: birinin telefon
numarasını bulma, bir isim, aradığınız bir dosya, gazete ilânında iş
ararken size uyacak iş, afişte mağaza veya konferansın adresi, bir
kitabın "İçindekiler"de ilgilendiğiniz konunun sayfası,
ansiklopedide, sözlükte bir konu başlığı vb…Araştırma işine
giriştiğimizde, okumadan önce ilk kullandığımız yöntemler, "Göz
Atma" ile "Tarama"dır.
b) Nasıl uygulanır?: Bunun yöntemi öğrenmeden çok kere
kendiliğimizden yaparız. Gene de akılda tutulacak bir iki husus
vardır: Bir kere, neyi nerede bulabileceğinizi kestirin. Buna
"öğrenmeyi öğrenmek" diyoruz. Sonra, hemen okumaya (veya hızlı
okumaya) başlamayın, kendinizi tutun, düşünün, belki de
okumadan önce yukarıdaki iki yöntemle başlamanız daha verimli
olabilir. Hatta bu iki yöntem yetebilir bile. Bir de yazılı metni
tararken, parmağınızla satırlardan aşağı, kâh hızlanıp, kâh
yavaşlayıp kayın.
3) ATLAMALI OKUMA yöntemi = (çapraz okuma)
Bu yöntem ilk ikisine benzer. Fark, ilk paragrafı okuduktan sonra, ön-
ceden yer saptamadan (tespit etmeden) rastgele birkaç paragrafı tam oku-
yup, birkaçını atlayıp son paragrafa da göz gezdirmek noktasındadır. Sü-
tun veya sayfalar aşağı doğru çapraz göz kaydırmayla okunur.
4) KAYMAĞINI ALMA yöntemi = (Scanning/ecremage):
Buna "Selektif / Seçmeli" okuma da denir.
a) Ne Zaman kullanılır?: En çok, vaktiniz azsa veya metin ağır ve
zorsa. Tabii edebi eserlerde uygulamazsınız.
b) Uygulama: Okumaya başlar başlamaz, kelimeler ve satırlar
boyunca kelimelerin ve cümlelerin siluetini hızla algılayarak
kayarsınız. Telgrafla yollanan mesajları hatırlayın. Meselâ:
"Yarın 3.30 Anadolu Ekspresiyle eşimle Haydarpaşadayız. Stop.
İstanbulda 3 gün. ABC oteli Üsküdar. Stop. Ahmet'e haber. Stop.
Selâmlar."
Mektup olsa aynı şeyi şu şekilde yazardık: "Mehmet dostum.
Eşimle birlikte yarın 3.30 da kalkan Anadolu Ekspresi treniyle
İstanbul’da Haydarpaşa garına geleceğiz. İstanbul'da 3 gün
kalacağız. Ahmet'e lütfen haber verin. Eşim ve ben selâmlarımızı
yollarız."
İşte "Kaymağını alma" yöntemiyle, yukarıda koyu harfli kelimeleri
okumamız aynı mesajı anlamamıza yeter. Hele yazıyı yazan, "fuzuli"
sözcüklerle sözü uzatma meraklısıysa (nutuklarda, konferanslarda
bunun gibi "lafebesi" meraklılarına çok rastlanır) ve şöyle cümleler
yazılmışsa:
"Birçok hususlarda bu gerçekleri tek tek veya toplumca anlamakta
zorluk çekilmemesi gerekirken, bunlara sürekli olarak göz
yumulduğu kanısına varmanın güç olmayacağını düşünmek
isterim... v.b."
Oysa söylenmek istenen şundan ibarettir:
"Bu gerçekler apaşikâr gözümüzün önündeyken hep göz yu-marız
bence."
Demek ki, yazarın "laf ebesi" olduğunu farkeder etmez, gereksiz
sözcükleri atlayıp kaymağını alarak, sade o kelimelere dikkat
ederek okuruz.. Tamamen atlamasak bile, bir iki tanesini okuyup
geçeriz. Esas olan ana fikri yakalamak ve bunu akılda tutup öyle
okumaktır.
Bu yöntemin bir başka uygulaması da, okurken edindiğimiz bilgiler
ışığında daha okumadığımız cümlelerin ne demek isteyeceğini
sezinleyip, o satırlara geldiğimizde, sırf tahminimizin doğruluğunu
anlayacak kadar göz atıp atlarız.
5) YARI SEÇMELİ OKUMA:
Bir yazıyı okumaya başlayınca bizi ilgilendirmeyen veya fazla teknik
kelimeleri atlaya atlaya, yarayacak bölümlere gelir ve bunları "Hızlı
Okuma" ile okuruz
SEÇEREK OKUMA
Bir de zevkli bir tecrübeyi Hızlı Okuma ile yazık etmek vardır: üstün kaliteli bir
edebi parçada çok kere her bir kelime titizlikle seçilmiştir. "Nüans" farkları,
uyandıracağı çağrışımlar, renkler, ses ahenkleri hep dikkatle ayarlanmıştır.
Gustave Flaubert, "Madame Bovary" romanını 17 yılda yazmıştır; her gün kara
tahtasına bir cümle yazar, karşısına geçer, oturur dakikalarca seyreder,
beğenmediği kelimeleri siler, yerine daha uygun bulduğu bir başka sözcüğü
koyarmış. Böyle "mücevher" gibi parlatılmış kelimeleri üçer üçer hızla geçerseniz
tadına varmamış olursunuz
Demek ki herşeyin bir yeri ve zamanı var. Okunacak metne göre okuma hızını
ayarlamaya ve seçerek okumaya "esnek okuma" demiştik. Yalnız hızı değil,
okuma yöntemini de metne ve amacınıza göre ayarlamalısınız. Eğer sade genel
bir fikir edinmek için, ya da hangi kısmının bizi ilgilendireceğini tespit için
okumaya başlayacaksak, o zaman demin sözünü ettiğimiz Göz Gezdirmeyle
Okuma veya Atlamalı Okuma yöntemini seçeriz.
"Bilgi Çağı"nda haber-bilgi yığını gitgide içinden çıkılmaz hale geldiğine göre
(Bilgisayarcı deyimiyle "Infoglut") illâ herşeyi okumak bize çok vakit kaybettirir -
hızlı okumak dahi. Göz Gezdirmeyle Okuma burada da işe yarar ve bize gerekli
olan okumayı seçmemizde kullanırız.
Bir de "zaman" faktörü vardır: bir metni okumamız şart olabilir, fakat
zamanımız kısıtlıysa o zaman en hızlı okuma "vitesine" geçeriz. Bu bile bizi
yetiştiremeyecekse o zaman Atlamalı -"Kaymağını alma" (Skimming-ecremage)
tekniğine geçeriz.
En sık rastlanan durum, okunacak metnin kategorisine göre hızın seçilmesidir.
Metin türleri şöyle sıralanabilir:
1- Gazete
2- Dergi
3- Kitap
a) roman/hikaye,
b) bilimsel,
c) teknik
4- Rapor
5- Evrak, iş mektubu
6- Grafik tabloları, sayılar
7- El yazısı (not, mektup ...v.b.)
Gazete ve Dergi Okuma
Gazete sütunları, genelde, dergi sütunlarından daha dardır ve daha kolay
okunur. Satırın ortasından aşağı satırlara doğru kaymak çok kere en hızlı
yöntemdir. Dergi sütunları ise (kitap sütunu gibi) gazeteninkinden biraz veya
çok daha geniştir, ya satırın ilk ve son kelimelerine göz kaydırarak, ya da satırın
başındaki ve sonundaki sözcükleri atlayarak okuyun.
Size hangisi en rahat geliyor ve en verimli oluyorsa onda karar kılın. Dikkat:
1) Gazetede ve dergide, haberin canalıcı noktası büyük manşetle (başlıkta)
verilir.
2) Röportajlarda önce sorulara göz atın.
3) Resim ve çizelge alt yazıları konuyu aydınlatır.
4) Makale-fıkra yazarlarının üslûbu farklı farklıdır. Aşina değilseniz, ilk ve
son paragrafı okuyun; ana tema bazen ilkinde, bazen en son paragrafta
açıklanır.
5) Özellikle gazete haberlerinde önemli olay ilk cümlelerde verilir, son-
rakilerde ayrıntılara girilir.
6) "Spot"lar yazı veya haberin özetini veya temasını verir.
7) Dergide ise ilk paragraf özet değil, "giriş" veya "tanıtım" niteliğindedir.
Gazete ve dergiler için Hızlı Okuma (H.O.) ve Göz Gezdirmeyle Okuma
tekniklerinin bir karışımı kullanılır. Göz Gezdirmeyle Okuma ile ilgi alanınıza
giren haber, fıkra ve diziyi seçer, onları da H.O. yöntemiyle okursunuz. Göz
Gezdirmeyle Okuma aşamasında manşetler, özetler, resim altlan, koyu dizilmiş
sözcükler ve seçkin kelime grupları okunur. H.O. ile okunacaklar ise daha önce
belirttiğimiz metotlarla.
Bazı gazeteler H.O. yöntemiyle dakikada 600-700 kelime hızla okunursa,
ortalama, Hürriyet'in l sayfası 50 saniyede, Sabah'ınki l dakikada, Milliyet'inki l
dakikada 20 saniyede bitirilir. Demek ki ortalama 1-1.5 dakikada.
Tempo, Aktüel türünde bir derginin tamamı l saat 10 saniyede, orta boy roman
da iki buçuk saatte "hatmedilir" (roman, sıradan bir eserse, bu süratle, edebi bir
"şaheser"se, dakikada 200 kelime gibi bir yavaşlıkla okunmalıdır).
Rapor, evrak, iş mektubu, "Kaymağını alma" yöntemiyle ilgili bölümleri taranır,
gereken kısımlar dakikada 300-400 kelime hızıyla okunur. İş mektuplarında az
miktar "atlama" yapılır, sonra da size âşinâ bir konuysa 400-450 kelime hızıyla
okunur; âşinâ değilseniz en çok 300 kelime süratle.
Grafik tabloları, sayılar, el yazılı mektuplar daha yavaş (dakikada 250-300'le)
gözden geçirilir.
Bilimsel ve teknik kitaplar, raporlar ve araştırmalar, zorluklarına göre,
dakikada 150-200 kelime hızıyla okunur, anlaşılmayan bölümler, ilk okumadan
sonra (tercihen bir bölüm bittiğinde) geri dönüp tekrar gözden geçirilir.
Özetle, hızınızı metnin kolaylığı-zorluğu, sizi ilgilendirişi, konu hakkında bilgili
veya yabancı oluşunuz, yazının üslûbu, kullandığı sözcüklerin ağdalı-eski, veya
aşırı "yenici-uydurukçu", cümlelerin uzun veya kısa oluşu tayin eder. Tabii o
andaki yorgunluk dereceniz de.
ALGILAMA
Yavaş, Hızlı veya Çok Hızlı, "Okuma"daki amacınız, bu faaliyetten faydalı bir
sonuç çıkarmaktır (buna, okurkenki -ve sonra hatırlanıncadaki- zevk dahildir).
Okurken, şekil-kelime veya satırları değil, anlamları yakalarız. Demek ki beynin
ilk işlemi, ALGILAMAK'tır.
Sonra bu okunan şeyleri (veya görüntüleri) beyin, arşivine veya deposuna
yerleştirir (elektrik uyarısıyla kimyasal bir proteine dönüştürülüp "yapıştırılır").
Buna "Belleğe/Hafızaya geçirme" diyoruz. Beyin de hafızayla ilgili iki veya üç
türlü işlem yapar:
1) Enstantane (çok az süreli kayıt). Bu kayıt bir iki dakika içinde silinir;
2) Uzun süreli kayıt: Bu da, duruma göre birkaç saat veya birkaç ay "akılda
tutulur". Bazıları ise ömür-boyu hafızada saklanabilir. Hiçbir şeyin
unutulmadığı ve beyinde bir "dipsiz kuyu"da alıkonulduğu
sanılmaktadır.
Sonuncu işlem, istek üzerine, beyin arşivindeki kayıtların bilinç üstüne
çıkarılmasıdır. Buna da "Hatırlama/Anımsama" deriz. Ezberlemişizdir.
Bunu, okurken de (okuduğumuz bölümleri unutmadan), daha sonraları,
gerektiğinde de yaparız: anımsarız, hatırlarız, çağrışım yaparız.
Bunun ötesinde artık "DÜŞÜNME" gelir: okunan, algılanan, saklanıp
hatırlanan, yani öğrenilen şeylerden, analiz veya sentez işlemleriyle sonuç
çıkarmak: kıyaslamak, çözüm bulmak, plân yapmak, harekete geçmek
(uygulamak), ama bunun yerine, geviş getiren bir mahlûk gibi, hatırladıklarımızı
hiçbir "düşünme" işleminden geçirmeden aynen tekrarlayanlar da vardır: Ezbere
söylemek veya yazmak. Kuşkusuz ezberin de yeri ve gereği vardır ama, asıl
önemli olan, hatırladığımız verilerden yeni bileşimler (fikir) üretebilmektir.
KÖTÜ OKUMA, İYİ OKUMA
Okumayı ağırlaştıran nedir? Nedir hızını frenleyen? Birkaç "münasebetsiz" freni
tekrar da olsa, sayalım:
1) Gözünüz idman görmemiş, belli bir hıza takılıp kalmıştır. (Fotoğraf
kamerasının merceğindeki açma-kapama hızını ayarlayan
mekanizmanın takılması gibi bir şey). Böylece gözünüz her satırda 8-
10 defa duruş yapıyor;
2) Satırdaki kelimeleri tek tek okuyarak ilerliyorsunuz (2-3 kelimeyi bir
kerede okumak yerine); "Yarı Cahil" dediklerindenseniz
(estağfurullah) kelimeyi bile bir bütün olarak değil "hece-hece, belki de
harf-harf okuyorsunuzdur;
3) Düşünün: içi bilye dolu iki kutu olsun; 2 yarışçıdan, bilyeleri tek tek
alan mı, yoksa ikişer üçer alan mı kutusunu daha hızlı boşaltır ve
kazanır?
4) Heceleri, kelimeleri, cümleleri okuduktan sonra; "belki iyi okumadım,
belki atladım, belki iyi kavramadım" gibi kaygılarla bir daha
okuyorsunuzdur. Yani her cümlede biraz geri gidip tekrar
ilerliyorsunuzdur;
5) Okuduklarınızı -kendi kendinize okurken bile- yüksek sesle okur gibi
dudaklarınızı kıpırdatarak, ya da dilinizi, ses tellerinizi oynatarak
okuyor olabilirsiniz, (kimi de, zihninden kelimeleri "sesli" gibi geçirir);
oysa sesin sürati, gözünkinden yavaştır (ikisi arasında bazen 3
kelimelik bir ara vardır). Sonuçta göz durup "iç sesi" beklemek zorunda
kalır;
6) Ayrıntılara ve 3.-4. derece önemi olan fikirlere takılıyor, bu yüzden de
esas kavramı açık-seçik anlayamıyorsunuzdur;
7) "Sindire sindire okumak daha iyidir" görüşüne katılıp okuma hızınızı
gereğinden fazla frenliyorsunuzdur. Oysa bütün deneyler göstermiştir
ki, hızlı okuma (metne göre hızın ayarlanması şartıyla) hem anlamayı,
hem de hatırlamayı artırmaktadır;
8) Pasif bir şekilde okuyor, yazarla birlikte onun ana fikirlerinin akışına
kapılmıyor, parçalar arasındaki münasebeti yakalayamıyorsunuzdur;
9) Yeterince kendinizi veremiyorsunuz ("konsantre" olamıyorsunuz);
onun için de dikkatiniz, etraftaki gürültülerle, olan bitenlerle aklınıza
gelen başka işlerle kolayca dağıtılıyordur;
10) Çabuk yoruluyorsunuz, çünkü okumak sizin için zor, yavaş giden belâlı
bir iştir. Çok lüzum olmadıkça kitaplara el sürmemeyi
yeğliyorsunuzdur;
11) Bir de, bilen bilmeyen -ve çok kere kendimiz de- yanlış iddialar ileri
sürer ve bunlara inanırız. Bunlar, kendi icadımız olan "fren"lerdir.
Mesela, bir konuyu daha iyi anlamak için yavaş okumamız gerektiğine
inanırız.
Halbuki zorlukla ve pek yavaş okuyanlarla okumayı yeni öğrenenler,
okuduklarını en az anlayanlardır, ilerde de göreceğimiz gibi, beyin gözden
hızlıdır ve gözün görüntüleri beyne yavaş nakletmesi anlayışa fayda getirmez;
bilakis.
Kelimeleri tek tek okumanın "sağlam yöntem" olduğuna nedense inanırız. Oysa
ormanı, tek tek ağaçlara bakarak değil, uzaktan toplu halde seyretmekle daha iyi
anlarız. çünkü "bütün", parçalardan daha anlamlıdır. Okumada da öyle. Ne var
ki bu yanlış inançlar bir kere kafamıza yerleştirilmiştir.
Kendinizi bu tasvir ettiklerimizden biri veya birkaçı olarak görüyor musunuz?
Görüyorsanız üzülmeyin, bu saydıklarımız, size okul sırasında taktıkları
frenlerdir, yanlış öğretimden doğma alışkanlıklardır, bu lüzumsuz frenleri
normale çevirebilirsek, az sonra tasvir edeceğimiz öğrencilerimiz gibi
olabilirsiniz. Kötü alışkanlıklar da düzeltilebilir:
KÖTÜ OKUMA ALIŞKANLIKLARI KIRMAK
Kötü, yani yavaş, yanlış okumanın tek sebebi, 5500 yıldır insanlara okumaya
yanlış öğretmeleridir: her yerde böyle.
Birkaç çare;
1) Hala kelime kelime okuyorsanız, "geniş alan" talimlerinizi uygulayın.
2) Okurken dudak kıpırdatıyorsanız: Dişlerinizin arasına bir kalem
tutuşturun ve öyle okuyun. Bir süre sonra bu kötü âdeti yenmiş
olursunuz.
3) Okuduğunuz kelimeyi veya cümleyi, anladığınız halde bir daha okuma
eğiliminiz varsa: beyaz kâğıt kesin, okuduğunuz kısımları bununla örtün
ve okudukça kaydırın, okuduklarınızı ânında kapatın. Geri kayma
alışkanlığını az sonra unutursunuz.
4) Aklınız dağılıyor, okuduklarınızdaki anlamı sık sık kaçırıyorsanız:
Birkaç satır okuduktan sonra, bir paragrafa başlarken, yazarın
iddiasının ve ana fikrinin ne olduğunu şöyle aklınızda "tekrar
canlandırın" ve okumaya öyle devam edin.
5) Satırları bulanık görüyorsanız: Bir göz doktoruna muayene olun.
İYİ OKUYANIN ÖZELLİKLERİ
1) Dakikada 400-800 kelime arasında bir hızla okur; hızını, okuduğu
2) Anafikirleri kapmak için okur; onları oluşturan kelimelerin kelime
okuduklarını farketmeden, fikir olarak okur;
3) Kendine güveni olduğundan, okuduğunu tekrar okumaya kalkmaz
(meğer ki çok gerekli olsun);
4) Bir satırda gözü ancak 1-2 defa durur:
5) Okuması tam anlamıyla "sessiz okuma"dır. Dil, dudak, ya da ses teli
oynamaz;
6) Ayrıntıları hızla okuyup geçer, geri plan için yazılanları bir bakışta
kapıp devam eder, yazarın temel amacını ve anlatış yolunu arar;
7) Okuduğu şeye kendini iyice verir; çevresiyle irtibatı kesilmiş gibi olur;
8) Saatlerce yorulmadan okuyabilir.
AKTİF/PASİF OKUMA ANLAMA
Anlayarak okumada okuyucu "Aktif", sade sözcüklerin şekillerini görerek okuyan
da "pasif" okuyucudur.
Aktif okuyucu yazarla adeta konuşur, onu anlar, fikirlerini, ne demek istediğini
kavrar, hatta daha okumadığı sayfalarda nelerle karşılaşacağını az buçuk
tahmin eder.
Okurken de hep Ana Fikri ve "Konu ne? Sorun n«? Sonuç ne? Çözüm (varsa)
ne?"lerin cevabını yakalamaya gayret edin. Koyu (bold) veya italik harfli
cümleleri, anahtar kelimeleri, ara başlıkları biraz daha yavaş ve dikkatinizi
yoğunlaştırarak okuyun, ikinci derece fikirleri, ayrıntı üzerinde duran cümle ve
paragraftan çok hızlı okuyarak devam edin, ama atlamayın (Göz Gezdirmeyle
Okuma'da ise bunları atlarsınız). Yazarın üslubuna aşina iseniz, önemli-önemsiz
paragrafları önceden bilir, hızınızı ona göre ayarlarsınız.
Zor veya teknik metinlerin hızlı okunması ve anlaşılması
Roman, ve teknik olmayan gazete, dergi gibi materyaller bu yöntemlerle çok hızlı
okunabilir. Fakat, kâh yazarın ağdalı üslûbu yüzünden, kâh konunun size
yabancılığı, derinliği ve teknik sözcüklerle dolu oluşu yüzünden yer yer
anlamayabilirsiniz. O zaman ne yapmanız lâzım?
Bir kere hızınızı ayarlayın, biraz ağırlasın, fakat kesinlikle o anlaşılmaz söz ve
terimler gelince o noktada daha yavaş vitese geçmeyin, ve hele orada durmayın,
geriye göz atmayın, devam edin. Daha sonra gelecek cümleler, sayfalar veya
resimler, şemalar çok kere o karanlık bölümleri aydınlatıverecektir. Ama
sayfalar artarda daha anlaşılmaz hale geliyorsa ve bir ışık görünmüyorsa (ya da
hâla alacakaranlıkta yol alıyorsanız) işte o zaman durun. Metne tekrar bakın,
özellikle hiç anlaşılmayan kelime ve terimlerin altını çizin, anlamlarını araştırın:
sözlüğe bakın, ansiklopedi veya www.MaximumBilgi.com’a girin. Notlar alın.
Hatta aynı metni tekrar okuyun. Çapraz endekslemeler çıkarın, çizelgeler çizin.
Bunlar ayrıca aynı metne bir başka zaman göz attığınızda hemen kavramanıza,
hatırlamanıza yardımcı olacaktır.
Bütün bunlar şüphesiz ne kadar vaktiniz olduğuna tâbidir. Zamanınız kısıtlıysa,
"Kaymağını alma" yöntemine başvurun, sonra da, en önemli görülen birkaç
bölümü hız ayarıyla tam okuyun.
Dipnotların ve Kaynakçaların Okunması, Atlanması, Anlaşılması
Bir metinde, esas konuyla dolaylı şekilde bağlantılı olan bazı ilâveler vardır,
bunlar çok kere sütun/sayfa altlarında, kitap sonlarında, küçük, bazen de italik
harflerle dizilidir.
Bunların hepsine "Not" veya "Dipnot" diyelim (kitabın sonlarında verilmiş
olsalar bile).
Dipnotlar üç çeşittir:
1. Konuyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan, ayrıntı veya fıkra cinsinden
yazılar.
2. Teknik veya uzmanlaşmış yazılara açıklık kazandıran, genel okuyucuyu değil
de, uzmanların isteyebileceği ilâve bilgiler.
3. Bibliyografi (Kaynakça): Konuyla ilgili yayınlanmış eser ve makaleleri,
kaynak vererek gösteren dipnotlar. Uzmanlar için çok gereklidir. Veya sizi
ilgilendiren bir nokta yeterli verilmemiştir ya da yazarın iddialarından
şüpheniz vardır, başka kaynaklardan bunun doğrusunu araştırmanız için
gerekli olabilir. Diğer okuyucular bu kaynakça notlarını okumasa da olur.
Hızlı Okuyarak Anlamayı Etkileyen Faktörler ve Amaçlar
1) Metnin ağırlığı, türü
2) Okuyucunun söz ve bilgi dağarcığı
3) Okuyucunun dikkat ve "konsantrasyon" derecesi
4) Heves / ilgi (motivasyon) durumu
5) Analiz, Sentez ve Kıyaslama yeteneği
6) Bellek / hatırlama
7) Uygulama - Kullanma
8) Okurkenki ortamın dikkati etkileyecek durumu
9) Okurken dudak kıpırdatmak, içten "sesli" okumak, parmakla kelimeleri
cümleleri izlemek ("Tarama" haricinde).
ÇABUK KAVRAMA-SAĞLAM ANLAMA İÇİN
PRATİK TAVSİYELER
Öğrenmedeki esas ilkeyi aklınızda tutun: Beyin, bir gerçeği/konuyu, şu üçgene iyi
oturtabilirse iyi kavramaya başlar:
1) Yazının/konunun anlatım yapısı ("Strüktürü");
2) Düzeni;
3) İlişki köprüleri.
Şimdi, basit gibi gözüken pratik tavsiyelere geçelim: (bunların bir kısmı eskiden
beri bilinen ve "iyi çalışanlar" diye tanınanların uyguladığı küçük, fakat çok
faydalı usullerdir; daha sonra göreceğimiz yeni tekniklerle birlikte
1) Not alma: Okurken kitabın veya yazının kenarına notlar çıkın (tabii kitap
sizinse; değilse bir defter veya kağıda). Eskilerin "der-kenâr" dedikleri bu notlar
"telgrafvâri" kısa sözcükler de olabilir; işaretler de olur -şunlar gibi:
1) "bk, s.14": bir başka yerde gene bu konuya ait bir şey var demektir: ilâve
ya da "burada söylediğinin tersini yazıyor orada..." gibi.
2) (=): Konu-fikir burada başlıyor..... (=) burada bitiyor.
3) .....: az-çok, belki
4) !: Amma da ha!., inanmıyorum!
5) ?: anlamadım
6) ??: bana ters geliyor, incele.
Bunları veya kendi düşüneceğiniz başka işaretleri kullanabilirsiniz.
2) Bazı bilgileri ilerde kullanabilmeniz için kitabın sonuna kendinize göre ayrı
bir "indeks" yapın (alfabetik olmayabilir) ve o bilginin bulunduğu sayfayı belirtin;
3) İlerde tekrar gözatınca sizde çağrışım yapabilecek kelimelerin altını (normal
veya fosforlu kalemle) çizin; ama, bir yakınımın yaptığı gibi, hemen her
kelimenin altını çizerseniz, önemli olanla olmayan kaybolur. Çizeceklerinizi
dikkatle seçerek çizin;
4) Okuduğunuz bölümlerin özetini çıkarın (modern ders kitaplarının çoğu bunu
zaten verir; yeterli değilse veya çok ayrıntıya girmişse kendiniz yenisini yapın);
5) Bu özetlerden veya esas metinden yararlanıp bir "Şema" (Çizelge) çizin ("Bu
Kitabın Düzeni" bölümündekine benzer bir şey); tekrar çalışırken konuyu
kuşbakışı görmenize ve tümüyle anlamanıza yardımcı olur ve böylelikle esas
metni tekrar okumaktan kurtulursunuz; veya sadece çizelgenin tam
anlatamadığı kısmı metinden bir daha okumakla yetinirsiniz;
6) Psikolojide "Tor" sistemcilerinin 1970'lerde öne sürdükleri bir yolu deneyin:
daha ilk baştan, yazıların başından başlamayın, önce sonuna bir göz atın: çok
kere bu sizin için konunun varacağı noktayı "ele verir" ve ondan sonra yeniden ve
baştan okumaya başlayınca; nereye gittiğinizin hep farkında olacağınızdan daha
kolay kavrarsınız. Tabii ki roman (hele polisiye roman) okurken bunu
yapmazsınız!
7) Türkçe’de (Hint-Avrupa dillerinden ayrı olarak), fiil çok kere cümlenin sonuna
gelir ve bu bakımdan anlayışı birkaç saniye geciktirir, alıkoyar. Fiil ise -fikrin en
önemlisi olmasa bile- en mühim unsurlarından biridir. Onun için cümlenin
sonuna hızlı bir göz atarak başlamak Türkçe’de anlamayı çabuklaştırır.
8) Yoğun bir dikkatle okuyun ve çalışın (Concentration). Dışardan gürültü ve
hareket, yetersiz ışık, baş ağrısı gibi etkenleri gidermeye çalışın; gideremezseniz
aldırmamayı deneyin, o da olmazsa çalışmayı erteleyin, yoksa sayfaları
"okuyarak" çevirip durursunuz, 10-15 dakika sonra bir de bakarsınız ki tek bir
kelime bile anlamamışsınız.
Hayal kurma da dikkati dağıtır; iradenizi kullanın. En iyi çare de "Hızlı
Okuma"dır: dikkatiniz öyle yoğunlaşır ki, araya bir şey girmeye fırsat bulamaz.
"Kavrama"nın psikolojik temel ilkelerine dayanan uygulamaları:
Her ne okursanız okuyun (Kitap, rapor, gazete, dergi ve bunlardan bir kısım veya
sayfa) -daha başlarken listesini birazdan vereceğim- soruları hemen zihninizde
sorun ve okudukça cevabını arayın:
En iyisi, Amerika'da "New York Times" gazetesinin meşhur ettiği ve onların
haber bültenlerinin ilk paragrafında hep cevaplandırarak kullandıkları soru
dizisiyle başlayalım:
1) Kim veya kimler?
2) Nedir olay?
3) Ne zaman
4) Nerede?
5) Nasıl olmuş?
6) Niçin olmuş?
7) Nasıl sonuçlanmış?
Bu gazetecilik üslûbu bazen her duruma uymayabilir; onun için yelpazeyi biraz
daha açalım:
Konu nedir? Okuduğum şey neye aittir? Ne anlatmaya çalışılıyor? Beni ne derece
ilgilendirir?
Sormaya ve okurken cevaplar aramaya devam edin:
Yazının en ana fikri nedir?
Sorun nedir?
Sorunun sebeplerini bu yazıda bulabilecek miyim?
Sonuç ve (varsa) çözümler olarak ne deniyor, ne teklif ediliyor?
Yazarın konu hakkında görüşü ne? Ana fikri ne?
Bunları nasıl işliyor? Nasıl ispatlıyor veya aksi fikirleri nasıl eleştiriyor?
Örnekleri ne? Benzetmeleri?
Paralel Çizgileri? Yarattığı çağrışımlar?
Her yeni bölüm veya sayfalara geldiğinizde, yeniden bu soruları sorun. Bu
önceleri zor gelebilir; fakat beyninizi talimlerle buna alıştırın. Ayrıntılara
boğulmadan okumayı öğrenin (bunları sonra okur, üzerinde durursunuz).
Kelimelerin gözünüzü yakalamasına, saplanma şeklinde yavaşlatmasına izin
vermeyin. Yazının, yazarın düşünüş veya bilgi kümesinin tümünü bir kerede
algılamaya çalışın. Bunun için de:
'İşaret kelimelere" dikkat edin,
"Göz Gezdirme" tekniklerinde belirteceğimiz "dikkat edin" türündeki kelime ve
cümlecikler, hızlı (ve yanlış yapmadan) anlamanız için çok önemlidir. Burada
ana prensibi belirtelim: bazı sözcükler işin ayrıntısının ve tekrarının işaretidir:
"Örneğin/meselâ" (veya "gene bunun gibi...") ile başlayan cümleler.
Bazısı ise, anlamın değiştirileceğini anlatan sözler, heceler (Türkçe'de
mama=yapmama) veya yepyeni bir bahse geçileceğini belirten sözcükler:
"bundan ayrı olarak", "ise de"... v.b.
Böylesine hızlı ve tümü (yani ana fikirleri) kavrayarak okuyuştan sonra geriye
dönüp ve bu sefer ayrıntılara da dikkat ederek okuyun. Ezber isteyen hallerde
(özellikle okullarımızda) mecburen okuduklarınızı ezberleyin: Özet ve
çizelgelerinizi kullanarak ve önceki bölümlerde anlattığımız "hatırlama"
yöntemlerinin de yardımıyla.
Bu tavsiyeler herkes için geçerlidir.
Bunlar yapılmazsa, saatler geçer, ana fikirler detaylar arasında boğulup
kaybolur, pek bir şey anlaşılmaz ve iyi de akılda kalmaz. Ama yapılırsa, bir saat
içinde ne kadar çok şeyi anlayıp akılda tutabildiğinizi görür ve şaşarsınız.
İlave tavsiyeler
1) Daha çok okuyun. Çok okuyanların, meselâ, ne yapıp yapıp ayda bir-
iki roman veya genel kültür kitabı bitirenlerin anlayış yeteneği ve
okuma hızı bilenir. Anlama yeteneğimizi zorlayan, ağır üsluplu
romanlar, zor konulu kitaplar okuyun, az anlasanız bile devam edip
okuyun; bu bir nevi egzersiz olur. Hafif halterler pazu geliştirmez;
2) Hep Temel Fikri yakalayarak okuyun. Yazının, raporun, kitabın
yapısını (strüktürünü) hissetmeye çalışın. Ciddi bir eserde karışık bir
cümle dizisi (veya paragraf) gelirse üzerinde fazla durup anlamak için
vakit kaybetmeyin, durmayın, okumaya devam edin; emin olun, az
sonra o cümlelerin ne demek istediği kendiliğinden belli olacaktır; ya
pek de önemli olmadığı ortaya çıkacak ya da açıklamalar gelecek;
3) Romanda konunun şeridi/ipliği/dokusu nedir? Çatışma neden, kimler
arasında, bunları farketmeye bakın. Hikaye türünden olmayan
yazılarda ise tema arayın;
4) Hızlı okuyun ama, kendinizi pek de fazla zorlamayın: illa 500 illa 1000
kelime okuyacağım derken gerginleşirsiniz ve verimli anlamayı
kaybedersiniz;
5) Şu gerçeği iyice aklınızda tutun; kelime veya cümlenin okumakla
ilişkisi azdır: basılı şeyler, birer karaltı ve semboldür. Nasıl artık
kelimelerdeki "harfler"le hecelerle vakit kaybetmiyorsanız satırlara da
saplanmayın, fikri arayın. Okumak, fikirleri yakalamaktır. Tekrarda
fayda var:
a) Fikirlere yönelerek okuyun, bunların arasından da, asıl
can alacak fikirleri yakalayın, okurken gözünüz tek kelimelere
(tek tek) veya satıra saplanıp durmasın. Beyniniz gözünüzün
peşinden değil, gözünüzün peşinden değil, gözünüz beyninizin
sorularını ve hızlı arayışlarını izlesin; gözünüz, ray üstündeki
tren gibi kayıp gitsin, yukarıdaki soruları (ana fikri, sorunu,
ispatları ... v.b.) yakaladıkça duraklasın (istasyonlara ulaşan tren
gibi). Ve gene hareket etsin. Beyin, durakta aldığı bilgi yükünü
hazmedip, daha ne gelmesi lazım, neyi bulması lazım onları
düşünerek okumayı kaydırsın.
Bunu pek çok kimse kolay kabul edemez. Neden? Kişiliğinizden
doğma sebepler olabilir:
1) Belki bir öğrencisiniz, size herşeyi okuyup
ezberlemeyi alıştırmışlardır, 2. ve 3. derece fikirleri ilk
hamlede atlamak size zor geliyordur,
2) Öğretmenseniz, öğrencilerinizin ödev kağıtlarını yanlış
yakalamak için kelime kelime okumak sizde huy haline
gelmiştir,
3) Hukukçuysanız, ifadelerde yanlış veya yalan yakalamak
gayretiyle hiçbir şey atlamamak sizin için her zaman
gerekli gibi geliyordur,
4) Teknik raporlarla uğraşan meslek sahipleri (istatistikler,
muhasebe hesaplan, spesifikasyonlar, tıbbi literatür gibi
şeylerle uğraşanlar) "ince eleyip sık dokumayı" adet
edinmişlerdir,
5) Ya da "mükemmelci" ("perfectionist") karakter
sahibisiniz veya titiz bir bürokratsınız, herşeyin eksiksiz,
sıraya uygun ve belirli bir düzen içinde cereyan etmesini
hayatınız boyunca uygulamışsınızdır... v.b.
Bu gibiler için, "ilk hamlede sade ana fikirleri oku ve onlara dikkat et, ayrıntıları
atla veya üstünde fazla durmadan ana temaları aramaya devam et" dendi mi
tepki gösterirler.
Evet, bir dereceye kadar haklıdırlar; üzerinde çalışılacak bazı şeyler "atlamalara"
müsait değildir. Yukarıda örnek olarak verdiklerimiz şüphesiz ayrıntılarıyla
okunmalıdır. Ancak burada bile, yer yer, bazı atlamalar yapmayı, çok önemliyi az
önemliden ayırmak, tümü veren bir grup kelimeyi veya rakamı bir kerede
okumak daha verimli olabilir.
Ancak, bir materyal türü vardır ki her kelimesi hatta her hecesi ve harfi
okunmalıdır-, daktilo veya matbaa dizgi çalışanlarından bahsediyoruz. Onlar
atlayarak okursa vay halimize. Bir de şiir ve çok edebi üsluplu romanlar
atlanarak okunmamalı.
Çalışmanın ruh hali:
Çalışma psikolojisi uzmanı ve pek çok şirkette çalışanlara yol gösteren Prof.
Mark Viktor Hansen, çalışma hızını ve kalitesini artırmak için şu tavsiyelerde
bulunuyor:
1) Yapılması gereken işleri bir liste halinde toparlayın;
2) İşe en kolay yerden başlayın. Zordan başlarsanız usanabilir ve "yarına
erteleme" yollarını düşünmeye başlar, ya da işi tümüyle atlatmanın
çarelerini ararsınız. Oysa kolaydan başlayıp hemen sonuçlara
ulaşırsanız kendinizi iyi hisseder, işi bırakmaz, zor kısımlara da "tam
gaz" girersiniz kısacası: Motivasyon;
3) Sevmediğiniz bir işüzerinde çalışıyorsanız, önceden kendinize bir ödül
vaadedin (bu da Motivasyon);
4) İyi bildiğiniz, başarılı olduğunuz (ve hoşlandığınız) konulara ağırlık
verin,
5) Rahat, iç açıcı bir ortamda çalışın
6) Kendinizi kötü hissettiğiniz zaman size değer veren, sevdiğiniz
kişilerle konuşun."
Göz Sağlığına Dikkat Ederek Okumak
1) Tabii önce durumunuzu göz doktoruna muayene ettirip anlamalısınız.
Belki gözlüğe veya yeni cama ihtiyacınız vardır.
2) Işık göze değil, okuduğunuz şeye (kitaba, gazeteye) ve arkadan
gelmelidir.
3) Kitapla göz arasındaki en iyi mesafe 30-40 cm.dir.
4) Kitabı yere (masaya) düz yatırmayın, hafif eğik biçimde tutun veya
altına (bir yanına) destek koyun.
5) Okurken arada bir durun, uzağa bakın; gözünüz dinlenir.
6) Trende, otobüste, yatakta okumamaya çalışın.
7) Küçük harfli ve gri kâğıda basılmış yazıları bol ışıkta, parlak sayfaları
daha az ışıkta okuyun.
Alıntı:
© WWW.MAXIMUMBILGI.COM
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder